Thoát khỏi… tâm lý đám đông

    

Phần lớn NĐT bắt đầu tham gia thị trường quá muộn và ôm lỗ quá lâu và chốt lãi quá sớm. Khi tham gia vào thị trường thì đứng ở đám đông. Khi đó, những quyết định đưa ra đều không kiên định, dễ bị dao động và thay đổi.

Trò chơi của tâm lý

Giám đốc Công ty Đào tạo Đầu tư DoBF Lưu Trung Dũng cho biết, hiện nay đa phần NĐT mua bán chứng khoán thường dựa theo cảm xúc, trí tưởng tượng về sự lên xuống của giá cổ phiếu – một trạng thái tâm lý nhất thời. Do vậy, phần lớn các quyết định này thường đem lại kết quả không thực sự như ý.

Nhìn vào đồ thị mô phỏng tâm lý NĐT suốt 12 năm qua, ông Dũng cho biết, thông thường các NĐT mới tham gia TTCK thường đợi đến khi thị trường bắt đầu lên. Tuy nhiên, NĐT mới thường ít chú ý đến các tín hiệu khi TTCK tăng 10-15%. Thậm chí, nhiều NĐT còn cho rằng, thị trường lên rồi sẽ lại xuống.

Khi TTCK tăng lên đến 30%, nhiều NĐT vẫn cho rằng không có cớ gì khiến thị trường tăng điểm bởi kinh tế vẫn đang khó khăn, lạm phát đang tăng, DN chết hàng loạt.

Khi TTCK tăng lên đến 50%, thấy “hàng xóm” đầu tư có lãi tầm 30% thì bắt đầu sốt ruột, rồi bắt đầu quan tâm và thấy hình như có gì đặc biệt. Khi TTCK tăng lên 70 đến 80% thì lại nói thị trường có lý vì lãi suất giảm, Chính phủ có động thái là nới lỏng tín dụng, lạm phát có xu hướng chững lại... Khi TTCK tăng lên khoảng 80%, NĐT bắt đầu mua, và nghĩ chắc chắn còn lên nữa.

Mua xong, TTCK xuống ít, NĐT vẫn cho rằng chỉ xuống ít nên đây là cơ hội mua thêm. Nhưng khi mua thêm, TTCK lại tiếp tục xuống 20 đến 30%. Lúc này thay vì mang tiếng lỗ 30%, NĐT lại đưa ra quyết định tăng gấp đôi vốn để mua thêm nhằm giảm bớt lỗ còn 15%. TTCK lại tiếp tục đi xuống đến khi NĐT không còn tiền, và các CTCK không cấp tín dụng, NĐT sẽ chuyển đầu tư từ ngắn hạn sang dài hạn.

Khi TTCK giảm xuống bằng thời gian bắt đầu nhích lên, NĐT bắt đầu không chịu nổi bởi đầu tư 1 tỷ, giờ chỉ còn 200 triệu, các kế hoạch của NĐT bị phá vỡ.

Khi đó NĐT bắt đầu cuống. Sau khi TTCK xuống bằng lúc đầu và nhích lên một chút, NĐT bán tháo cổ phiếu với tâm lý “may quá vì vừa thoát được hàng”. Nhưng thật chẳng may, NĐT vừa bán xong thì thị trường lại tiếp tục lên. Và NĐT lại thấy vô lý. Chu kỳ tâm lý mới của NĐT lại bắt đầu...

“Đây chính là chu kỳ tâm lý của phần lớn NĐT kém kinh nghiệm và đã phải chịu thua lỗ trên thị trường thời gian qua” – ông Lưu Trung Dũng nhận định.

Ông Dũng cho rằng, rất nhiều NĐT đều vấp phải tình cảnh như vậy bởi đầu tư chứng khoán là trò chơi nặng về tâm lý. Phần lớn NĐT bắt đầu tham gia thị trường quá muộn và ôm lỗ quá lâu và chốt lãi quá sớm. Khi tham gia vào thị trường thì đứng ở đám đông. Khi đó, những quyết định đưa ra đều không kiên định, dễ bị dao động và thay đổi.

Phải thoát được tâm lý đám đông

Một khảo sát của Công ty Đào tạo Đầu tư DoBF cho thấy, thông thường NĐT càng có trình độ học vấn cao, khi ra quyết định lựa chọn lại càng kém hiệu quả hơn những người khác. Trò chơi tâm lý phụ thuộc vào bản ngã, vào yếu tố cảm xúc chứ không phải học vấn của NĐT. Điều này càng tỏ ra có lý khi nhiều NĐT không muốn thừa nhận thua lỗ vì khi cắt lỗ thì nghĩa là họ chứng minh sự thất bại của mình. Và càng những người có học vấn cao lại càng không chấp nhận thất bại, do đó khi thua lỗ người ta lại tìm mọi cách để che giấu...

Tuy nhiên, ông Dũng cho rằng, các NĐT thành đạt lại không như vậy, họ không cho phép cảm xúc lấn át khi ra các quyết định đầu tư. Kiểm soát cảm xúc, nuôi dưỡng tinh thần khỏe mạnh luôn là nhiệm vụ hàng đầu đối với các NĐT tài ba. Đó là bí quyết thành công của họ. Song, để có quyết định vững vàng, điều quan trọng nhất là khi đặt lệnh phải tránh ngồi gần đám đông để có thể rơi vào tình trạng bị cảm xúc chi phối.

Nhưng điều đó là chưa đủ, bởi để trở thành NĐT thành công, điều quan trọng nhất là  nên biết và nên học cách của những người thành công. Trong bộ quy tắc đầu tư, các NĐT thành công đều có phương án xử lý khi đầu tư không hữu hiệu, phải quản trị rủi ro thế nào và khi đối mặt với thua lỗ, phải làm gì. “Trong bộ nguyên tắc đầu tư, phần quản trị tiền và rủi ro được các NĐT thành công cho rằng quan trọng hơn cả phương pháp và kỹ thuật đầu tư. Kỹ thuật tốt đến mấy mà quản trị không tốt, NĐT vẫn bị thua lỗ. Nhưng kỹ thuật phân tích trung bình, mà quản trị tốt, NĐT vẫn có thể thắng” – ông Dũng kết luận.

Quan trọng hơn là mặc dù NĐT có nguyên tắc, phương pháp đầu tư tốt nhưng khi tín hiệu thị trường phát ra lại không dám đưa ra quyết định đầu tư. Điều này do tâm thức NĐT chưa đủ mạnh để vững tin, mạnh tay với quyết định đưa ra. Vì vậy, để có được tâm lý khỏe mạnh, NĐT phải loại bỏ thói quen tâm lý có hại, như đổ lỗi, bao biện, oán trách hay tự dằn vặt bản thân.