Thoát khỏi… tâm lý đám đông

    

Phần lớn NĐT bắt đầu tham gia thị trường quá muộn và ôm lỗ quá lâu và chốt lãi quá sớm. Khi tham gia vào thị trường thì đứng ở đám đông. Khi đó, những quyết định đưa ra đều không kiên định, dễ bị dao động và thay đổi.

Trò chơi của tâm lý

Giám đốc Công ty Đào tạo Đầu tư DoBF Lưu Trung Dũng cho biết, hiện nay đa phần NĐT mua bán chứng khoán thường dựa theo cảm xúc, trí tưởng tượng về sự lên xuống của giá cổ phiếu – một trạng thái tâm lý nhất thời. Do vậy, phần lớn các quyết định này thường đem lại kết quả không thực sự như ý.

Nhìn vào đồ thị mô phỏng tâm lý NĐT suốt 12 năm qua, ông Dũng cho biết, thông thường các NĐT mới tham gia TTCK thường đợi đến khi thị trường bắt đầu lên. Tuy nhiên, NĐT mới thường ít chú ý đến các tín hiệu khi TTCK tăng 10-15%. Thậm chí, nhiều NĐT còn cho rằng, thị trường lên rồi sẽ lại xuống.

Khi TTCK tăng lên đến 30%, nhiều NĐT vẫn cho rằng không có cớ gì khiến thị trường tăng điểm bởi kinh tế vẫn đang khó khăn, lạm phát đang tăng, DN chết hàng loạt.

Khi TTCK tăng lên đến 50%, thấy “hàng xóm” đầu tư có lãi tầm 30% thì bắt đầu sốt ruột, rồi bắt đầu quan tâm và thấy hình như có gì đặc biệt. Khi TTCK tăng lên 70 đến 80% thì lại nói thị trường có lý vì lãi suất giảm, Chính phủ có động thái là nới lỏng tín dụng, lạm phát có xu hướng chững lại... Khi TTCK tăng lên khoảng 80%, NĐT bắt đầu mua, và nghĩ chắc chắn còn lên nữa.

Mua xong, TTCK xuống ít, NĐT vẫn cho rằng chỉ xuống ít nên đây là cơ hội mua thêm. Nhưng khi mua thêm, TTCK lại tiếp tục xuống 20 đến 30%. Lúc này thay vì mang tiếng lỗ 30%, NĐT lại đưa ra quyết định tăng gấp đôi vốn để mua thêm nhằm giảm bớt lỗ còn 15%. TTCK lại tiếp tục đi xuống đến khi NĐT không còn tiền, và các CTCK không cấp tín dụng, NĐT sẽ chuyển đầu tư từ ngắn hạn sang dài hạn.

Khi TTCK giảm xuống bằng thời gian bắt đầu nhích lên, NĐT bắt đầu không chịu nổi bởi đầu tư 1 tỷ, giờ chỉ còn 200 triệu, các kế hoạch của NĐT bị phá vỡ.

Khi đó NĐT bắt đầu cuống. Sau khi TTCK xuống bằng lúc đầu và nhích lên một chút, NĐT bán tháo cổ phiếu với tâm lý “may quá vì vừa thoát được hàng”. Nhưng thật chẳng may, NĐT vừa bán xong thì thị trường lại tiếp tục lên. Và NĐT lại thấy vô lý. Chu kỳ tâm lý mới của NĐT lại bắt đầu...

“Đây chính là chu kỳ tâm lý của phần lớn NĐT kém kinh nghiệm và đã phải chịu thua lỗ trên thị trường thời gian qua” – ông Lưu Trung Dũng nhận định.

Ông Dũng cho rằng, rất nhiều NĐT đều vấp phải tình cảnh như vậy bởi đầu tư chứng khoán là trò chơi nặng về tâm lý. Phần lớn NĐT bắt đầu tham gia thị trường quá muộn và ôm lỗ quá lâu và chốt lãi quá sớm. Khi tham gia vào thị trường thì đứng ở đám đông. Khi đó, những quyết định đưa ra đều không kiên định, dễ bị dao động và thay đổi.

Phải thoát được tâm lý đám đông

Một khảo sát của Công ty Đào tạo Đầu tư DoBF cho thấy, thông thường NĐT càng có trình độ học vấn cao, khi ra quyết định lựa chọn lại càng kém hiệu quả hơn những người khác. Trò chơi tâm lý phụ thuộc vào bản ngã, vào yếu tố cảm xúc chứ không phải học vấn của NĐT. Điều này càng tỏ ra có lý khi nhiều NĐT không muốn thừa nhận thua lỗ vì khi cắt lỗ thì nghĩa là họ chứng minh sự thất bại của mình. Và càng những người có học vấn cao lại càng không chấp nhận thất bại, do đó khi thua lỗ người ta lại tìm mọi cách để che giấu...

Tuy nhiên, ông Dũng cho rằng, các NĐT thành đạt lại không như vậy, họ không cho phép cảm xúc lấn át khi ra các quyết định đầu tư. Kiểm soát cảm xúc, nuôi dưỡng tinh thần khỏe mạnh luôn là nhiệm vụ hàng đầu đối với các NĐT tài ba. Đó là bí quyết thành công của họ. Song, để có quyết định vững vàng, điều quan trọng nhất là khi đặt lệnh phải tránh ngồi gần đám đông để có thể rơi vào tình trạng bị cảm xúc chi phối.

Nhưng điều đó là chưa đủ, bởi để trở thành NĐT thành công, điều quan trọng nhất là  nên biết và nên học cách của những người thành công. Trong bộ quy tắc đầu tư, các NĐT thành công đều có phương án xử lý khi đầu tư không hữu hiệu, phải quản trị rủi ro thế nào và khi đối mặt với thua lỗ, phải làm gì. “Trong bộ nguyên tắc đầu tư, phần quản trị tiền và rủi ro được các NĐT thành công cho rằng quan trọng hơn cả phương pháp và kỹ thuật đầu tư. Kỹ thuật tốt đến mấy mà quản trị không tốt, NĐT vẫn bị thua lỗ. Nhưng kỹ thuật phân tích trung bình, mà quản trị tốt, NĐT vẫn có thể thắng” – ông Dũng kết luận.

Quan trọng hơn là mặc dù NĐT có nguyên tắc, phương pháp đầu tư tốt nhưng khi tín hiệu thị trường phát ra lại không dám đưa ra quyết định đầu tư. Điều này do tâm thức NĐT chưa đủ mạnh để vững tin, mạnh tay với quyết định đưa ra. Vì vậy, để có được tâm lý khỏe mạnh, NĐT phải loại bỏ thói quen tâm lý có hại, như đổ lỗi, bao biện, oán trách hay tự dằn vặt bản thân.

Phân biệt sự điều chỉnh và đảo chiều?

Phần lớn chúng ta đều ngạc nhiên khi mà tại 1 thời điểm nào đó giá chứng khoán trồi sụt mặc dù chúng ta vẫn nắm giữ chứng khoán đó với mục đích dài hạn hoặc thị trường có những thời điểm thăng trầm.

Đôi lúc chúng ta cũng đã trót bán đi những cổ phiếu ở 1 số vị trí khi thấy nó tăng lên được vài phiên, điều này sẽ gây ra những bực dọc cho chúng ta sau đó và nó thường xuyên xảy ra. Nhưng điều đó có thể được loại bỏ nếu chúng ta nhận biết được chính xác đâu là sự điều chỉnh.

Sự điều chỉnh là gì?

Sự điều chỉnh chỉ là hiện tượng đảo chiều tạm thời của đường giá, nó chiếm 1 khoảng thời gian ngắn trong 1 xu hướng giá lớn. Cái cốt lõi ở đây là đường giá chỉ đảo chiều tạm thời và không có dấu hiệu thay đổi lớn nào về xu hướng giá.

Ví dụ sau đây là sự điều chỉnh về xu hướng giá:

Bất chấp sự điều chỉnh giá, xu hướng dài hạn vẫn không bị ảnh hưởng, đường giá vẫn cứ tiếp tục tăng.

Những điều quan trọng để nhận ra sự điều chỉnh

Điều quan trọng nhất là chúng ta phải biết phân biệt khi nào là sự điều chỉnh, khi nào xảy ra sự đảo chiều. Có 1 vài điểm chính khác nhau của 2 hiện tượng trên và được phân loại theo bảng sau:

Nhân tố	Điều chỉnh	Đảo chiều
Khối lượng giao dịch	Thu lợi, chốt lời của nhà đầu tư nhỏ lẻ (những khoản kinh doanh nhỏ).	Tổ chức tài chính bán ra (những khoản kinh doanh lớn).
Dòng chảy tiền mặt	Mua khi lãi suất thương mại đang có sự sụt giảm.	Mua rất ít khi lãi suất thương mại biến động.
Mẫu đồ thị	Rất ít, chỉ 1 vài mẫu đảo chiều của đồ thị nến.	Các mẫu đảo chiều cơ bản.
Khung thời gian	Đảo chiều trong khoảng thời gian ngắn và không quá 2 tuần.	Đảo chiều trong thời gian dài và không ít hơn 2 tuần.
Chính sách cơ bản (vĩ mô)	Không có thay đổi.	Có thay đổi hay có sự đầu cơ tích luỹ cơ bản.
Phạm vi hoạt động	Thường xảy ra sau khi có sự tăng giá nhanh.	Có xảy ra mọi lúc, trong những điều kiện khác việc mua bán vẫn không thay đổi.
Đồ thị nến Nhật	Những mẫu đồ thị nến có tính do dự (chưa được xác định rõ ràng). Ví dụ như là các hình nến có bóng trên hay bóng dưới dài hoặc những spinning (xoay quanh 1 mức giá cố định)	Những mẫu đồ thị nến đảo chiều rõ ràng. Ví dụ như Engulfing, Soldiers và một số mẫu đơn giản khác.

Tại sao phải thừa nhận sự điều chỉnh giá là cần thiết?

Mỗi khi đường giá có sự đảo chiều thì phần lớn nhà đầu tư phản ứng với những quyết định rất cứng rắn sau:

1.    Giữ chặt cổ phiếu qua mùa giảm giá. Những nhà đầu tư này thường có kết quả thua lỗ lớn nếu những điều chỉnh giá không thể thoát khỏi xu hướng giá giảm mạnh.
2.    Bán và mua lại khi giá hồi phục. Những nhà đầu tư này có sự quan tâm rất lớn đến mức chênh lệch giá ngắn hạn. Nhưng những nhà đầu tư này cũng có thể mất đi cơ hội nếu giá hồi phục nhanh, quá rõ ràng.

3.    Thường xuyên bán ra. Những nhà đầu tư này sẽ mất đi cơ hội khi giá hồi phục trở lại.

Xác định phạm vi

Một trong những cách để nhận biết sự điều chỉnh là chúng ta cần xác định rõ các phạm vi của đường giá, chúng ta có thể nghiên cứu 1 trong những công cụ phổ biến sau:

- Fibonacci Retracements

- Pivot Points (những mức hỗ trợ và kháng cự)

- Trendline (những mức hỗ trợ và kháng cự)

Fibonacci Retracements: là công cụ tuyệt hảo để tính toán hoặc nhận biết những phạm vi giá sẽ điều chỉnh. Trong phần lớn những trường hợp, sự điều chỉnh sẽ xảy ra ở vùng 38.2% hoặc 50%. Nếu đường giá vượt qua các mức này thì sẽ hình thành sự đảo chiều thật sự.

Pivot Points: Những mức của Pivot Points cũng rất hay được sử dụng để nhận biết những phạm vi giá sẽ điều chỉnh. Rất nhiều nhà đầu tư sử dụng các mức hỗ trợ R1, R2, R3; nếu đường giá phá vỡ các mức này thì sẽ hình thành dạng đảo chiều chắc chắn.

Trendline (đường xu hướng): Nếu đường xu hướng chủ yếu bị bẻ gãy với khối lượng giao dịch lớn thì sự đảo chiều rất dễ xảy ra. Sử dụng kết hợp đồ thị nến Nhật và đường xu hướng sẽ cho tín hiệu đảo chiều chắc chắn hơn.

Những tín hiệu sai lầm và những điểm chết

Những tiêu chuẩn của sự điều chỉnh và sự đảo chiều có 1 chút khác biệt đã được trình bày theo bảng phía trên. Một cách tốt nhất để bảo vệ lợi nhuận là sử dụng “dừng lỗ” (stop-loss). Sau đây là phương pháp đặt điểm dừng lỗ:

1.    Chúng ta có thể ước lượng vùng điều chỉnh bằng cách sử dụng phân tích kỹ thuật và đặt điểm dừng lỗ dưới các mức này tuỳ theo sự định lượng.

2.    Cũng có thể đặt điểm dừng lỗ dưới các đường hỗ trợ xu hướng dài hạn hoặc đường trung bình động (Moving Averange).

Tốt nhất để giảm thiểu rủi ro thì chúng ta có thể thoát ra khỏi thị trường trong lúc điều chỉnh. Nhưng cũng có thể chọn cách thoát ra khỏi thị trường khi đúng lúc thị trường đảo chiều thật sự.

Kết luận

Cũng như các nhà đầu tư khác, chúng ta cũng cần phân biệt rõ giữa sự điều chỉnh và đảo chiều. Nếu không nắm rõ chúng ta sẽ có nhiều rủi ro cũng như mất đi nhiều cơ hội khi đã thoát ra thị trường quá sớm. Khi vẫn nắm giữ các cổ phần chứng khoán chúng ta cũng chỉ hao mòn tiền lãi và cơ hội sẽ trôi đi. Kết hợp phân tích kỹ thuật để phát hiện sớm và đo lường mức độ điều chỉnh hay đảo chiều, chúng có thể giúp chúng ta giảm thiểu rủi ro cũng như có 1 chiến lược kinh doanh tốt hơn.